नेवारी बस्तीमा मात्र नभएर नेपालको दुर्गम पहाडी भेगको एउटा ब्राह्मण बस्तीमा पनि ६० वर्षअगाडिसम्म नेपाल संवत्अनुसारको पात्रो प्रयोगमा आएको कुरा ब्राह्मणकै घरमा भेटिएको यो हस्तलिखित पात्रोले प्रमाणित गर्दछ।
पुराना कागजपत्र खोज्ने क्रममा खाँ ँडीको रुमालको पोको बेला–बेलामा फुकाइन्थ्यो तर चिनाजस्तो बेरेर राखिएको पुरानो नेपाली कागजमा खासै ध्यान गएको थिएन। एक दिन उत्सुकतावश सो बेरिएको कागज फुकाएर हेरें। त्यो त चिना नभई चान्द्रमासअनुसार तयार गरिएको ६० वर्ष जति अगाडिको हस्तलिखित पात्रो पो रहेछ।
पुराना कागजपत्र खोज्ने क्रममा खाँ ँडीको रुमालको पोको बेला–बेलामा फुकाइन्थ्यो तर चिनाजस्तो बेरेर राखिएको पुरानो नेपाली कागजमा खासै ध्यान गएको थिएन। एक दिन उत्सुकतावश सो बेरिएको कागज फुकाएर हेरें। त्यो त चिना नभई चान्द्रमासअनुसार तयार गरिएको ६० वर्ष जति अगाडिको हस्तलिखित पात्रो पो रहेछ।
यस पुरानो हस्तलिखित पात्रोमा चान्द्रमासअनुसार कार्तिक सुदि, कार्तिक वदि आदि भनेर शुक्ल र कृष्णपक्षका नाममा महिनाको नाम उल्लेख गरिएको छ। त्यसैले यसमा १ गतेबाट महिना शुरू भएको छैन, प्रतिपदा तिथिबाट महिना शुरू गरिएको छ। त्यसमा पनि तिथिलाई महत्त्व दिएर सबैभन्दा अगाडि तिथि नै लेखिएको छ भने त्यसपछि क्रमशः नक्षत्र, बार र गते लेखिएको छ। गतेलाई सबैभन्दा पछि राखेर कम प्राथमिकता दिएको देखिन्छ। शायद हाम्रा चाडपर्व, जन्म–मृत्यु संस्कार एवम् अन्य संस्कृतिहरू गतेअनुसार नभई तिथिअनुसार मनाइने गरिएकाले पनि यसरी तिथि र पक्षलाई बढी महत्त्व दिइएको हुनुपर्छ। नेपाल संवत्ले पनि तिथिलाई बढी प्राथमिकता दिएकाले यो पात्रो नेपाल संवत्अनुसारको क्यालेन्डर भएको पुष्टि हुन्छ।
वि.सं.को हिसाबले हेर्ने हो भने २०११ सालको यो पात्रो नेपाली कागजमा दुवैपट्टि लेखिएको छ। कागजको दुवैपट्टि लेखिएको भए पनि चिना बेरेझैं बेरेर राखिएकाले अहिलेसम्म सुरक्षित रहेको हुन सक्छ। नेपाल संवत् केवल नेवारी सम्प्रदायको मात्र हो भन्नेहरूका लागि गुणराज शर्माद्वारा रचना गरिएको यो हस्तलिखित पुरानो पात्रोले नेपाल संवत् नेवारको मात्र नभएर सम्पूर्ण नेपालीको हो भन्ने कुरालाई पुष्टि गरिदिएको छ।
हुन त त्यस बेला छापापात्रोको प्रचलन आइसकेको थियो तर दोलखा जिल्लाको दुर्गम गाउँ ँ हिलेपानीमा छापापात्रो कसले पुर्याउने ? त्यसैले स्थानीय ज्योतिषीहरू आफैं यस्तो पात्रो तयार पार्न बाध्य हुन्थे। त्यस ठाउँ ँका सबै जना यस्तै हस्तलिखित पात्रोअनुसार आ–आफ्ना जन्म–मृत्यु संस्कार, चाडपर्व, जात्रा मनाउने गर्थे।
चान्द्रमासलाई महत्त्व दिनु नेपाल संवत्को महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। विक्रम संवत्अनुसार तयार गरिएको पात्रोमा चान्द्रमासको पाटोलाई छुटाइएको छ भन्न खोजिएकोचाहिँ ँ होइन, चान्द्रमासको पाटोलाई अलग्याउने हो भने पञ्चा· नै तयार हुन सक्दैन। अर्थात् पात्रोमा हुनुपर्ने मुख्य अंगहरू नै छुट्छन्। यति मात्र भन्न खोजिएको हो कि हाम्रा पूर्वजहरूले अंगिकार गरेको चान्द्रमासको पाटोलाई प्राथमिकता दिई सोही अनुसार तयार गरिएको पात्रोलाई किन तिरस्कृत गर्ने ?
नेवारी बस्तीमा मात्र नभएर नेपालको दुर्गम पहाडी भेगको एउटा ब्राह्मण बस्तीमा पनि ६० वर्षअगाडिसम्म नेपाल संवत्अनुसारको पात्रो प्रयोगमा आएको कुरा ब्राह्मणकै घरमा भेटिएको यो हस्तलिखित पात्रोले प्रमाणित गर्दछ।
वि.सं.को हिसाबले हेर्ने हो भने २०११ सालको यो पात्रो नेपाली कागजमा दुवैपट्टि लेखिएको छ। कागजको दुवैपट्टि लेखिएको भए पनि चिना बेरेझैं बेरेर राखिएकाले अहिलेसम्म सुरक्षित रहेको हुन सक्छ। नेपाल संवत् केवल नेवारी सम्प्रदायको मात्र हो भन्नेहरूका लागि गुणराज शर्माद्वारा रचना गरिएको यो हस्तलिखित पुरानो पात्रोले नेपाल संवत् नेवारको मात्र नभएर सम्पूर्ण नेपालीको हो भन्ने कुरालाई पुष्टि गरिदिएको छ।
हुन त त्यस बेला छापापात्रोको प्रचलन आइसकेको थियो तर दोलखा जिल्लाको दुर्गम गाउँ ँ हिलेपानीमा छापापात्रो कसले पुर्याउने ? त्यसैले स्थानीय ज्योतिषीहरू आफैं यस्तो पात्रो तयार पार्न बाध्य हुन्थे। त्यस ठाउँ ँका सबै जना यस्तै हस्तलिखित पात्रोअनुसार आ–आफ्ना जन्म–मृत्यु संस्कार, चाडपर्व, जात्रा मनाउने गर्थे।
चान्द्रमासलाई महत्त्व दिनु नेपाल संवत्को महत्त्वपूर्ण पक्ष हो। विक्रम संवत्अनुसार तयार गरिएको पात्रोमा चान्द्रमासको पाटोलाई छुटाइएको छ भन्न खोजिएकोचाहिँ ँ होइन, चान्द्रमासको पाटोलाई अलग्याउने हो भने पञ्चा· नै तयार हुन सक्दैन। अर्थात् पात्रोमा हुनुपर्ने मुख्य अंगहरू नै छुट्छन्। यति मात्र भन्न खोजिएको हो कि हाम्रा पूर्वजहरूले अंगिकार गरेको चान्द्रमासको पाटोलाई प्राथमिकता दिई सोही अनुसार तयार गरिएको पात्रोलाई किन तिरस्कृत गर्ने ?
नेवारी बस्तीमा मात्र नभएर नेपालको दुर्गम पहाडी भेगको एउटा ब्राह्मण बस्तीमा पनि ६० वर्षअगाडिसम्म नेपाल संवत्अनुसारको पात्रो प्रयोगमा आएको कुरा ब्राह्मणकै घरमा भेटिएको यो हस्तलिखित पात्रोले प्रमाणित गर्दछ।
यस दिन नयाँ भित्र्याइएको धानको चामलबाट बनेको पिठोको विशेष परिकार खाएर योमरी पुन्ही मनाउने चलन छ ।
पार्क, भोटाहिटीबाट असन हुँदै पश्चिमतिर जाँदा रक्तकाली भन्दा केही अघि नरदेवीको सडकैमा पर्ने चारतल्लेखाँट्टी नेवार शैलीको घरमा चित्तधरको जन्म भएको थियो।
