२० चैत्र, २०७२
ओम धौभडेल
भत्कपुरको माटोमा जन्मि कला, संस्कृति र सम्पदालाई अति माया गर्ने कलाकारको नाम हो काजीमान कर्माचार्य। आज हामी माझ उनी छैनन्, तरको उनको कला छन्।
बिसं १९२२ मा सुकुलढोकाको बखुँमला गल्लीमा भैरबसिंह र हिरामायाको जेष्ठ सुपुत्रका रुपमा जन्मेका थिए उनी। उनको परिवार जन्मजात तान्त्रिक कर्मकाण्ड गर्थ्यो। लिच्छवी कालमै फस्टाएको तान्त्रिक मतमा कर्माचार्य समुदायबाट महत्वपूर्ण भुमिका निवार्ह भएको देखिन्छ।
काजीमानसँग तन्त्र सिक्नेहरु आउँथे। भक्तपुरका तत्कालीन बडाहाकिम धन शम्शेर पनि उनका चेला थिए। कर्माचार्यबाट प्राप्त बिधा सदुपयोग गर्दै धन शम्शेरले बृहद् पुरहशर््चरण, कुलार्णव रहस्य जस्तो तान्त्रिक बिधाका पुस्तक लेखेका छन्।
काजीमानको अर्को खुबी चित्रकारिता पनि हो। तन्त्रमा चित्रको महत्व हुन्छ। तन्त्र एवं चित्र दुबै बिधाका लागि एकाग्रता, धैर्यता अनि लगन चाहिन्छ। उनी नामूद तान्त्रिकका साथ सिध्दहस्त चित्रकार बने। उनले बनाएका हरेक चित्र दुरुस्त छापा झैं देखिन्छन्।।
औपचारिक शिक्षा बिनै उनले बनाएका चित्र अब्बल रहे। तन्त्र भित्रका अनेकौ मुद्रा तथा यन्त्रलाई भन्दा बढि प्राथमिकता कला, संस्कृति, सम्पदा प्रति ध्यान केन्द्रित गरी उनले मन्दिर, दरवार र संस्कृतिका जीवन्त चित्र बनाए।
उनले भक्तपुरको न्यातापोल देवलदेखि जनकपुरको जानकी मन्दिरसम्म बनाए। चाँगुनारायण, भक्तपुर, काठमाडौं र पाटनको लायकु परिसर, बनेपाको चण्डेश्वरी मन्दिर, सांखुको बज्रयोगिनी मन्दिरका साथै जात्राका चित्र बनाएका छन्। धन शम्शेरले लेखे्को बृहद् पुरहर्श्चरण ग्रन्थका सबै चित्र उनैले बनाएका। उनको एउटा कृति सांखुको बज्रयोगिनी मन्दिर पनि हो। उक्त मन्दिर जिर्णोदार गर्दा उनको चित्रले सहयोगी बनेको थियो।
पोटे्रट कलामा समेत उनी निपुण थिए। मल्ल कालमा राजा महाराजाको ब्यक्ति चित्र बनाउने परम्परा थियो। मल्ल कालको उत्तरार्ध्दतिरका प्रताप मल्ल, भुपतिन्द्र मल्ल लगायत ब्यक्ति चित्रमा अधिक रुचि राख्थे। राजा भूपतिन्द्र मल्लका चित्र तलेजु भित्रको भैरब चोक ,पचपन्न झय्ाल दरबारको माटन तल्लाको कोठा भित्र बिश्वरुप र शिकारका दृश्यमा उनको मुहार देख्न सकिन्छ।
बिसं १९०३ को राजनैतिक परिवर्तन पछि ब्यक्ति चित्रको बिकास अघि बढ्यो। जंगबहादुरको बेलायत भ्मणसंगै कलाकार भाजुमान चित्रकारको उपस्थिती कोशेढूङ्गा साबित हुनपुग्यो। बिसं १८८९ मा कमाण्डर कर्णेल रणबीर सिंह थापाको ब्यक्ति चित्रबाट प्रभाबित भई जंगबहादुरले शुरु गरेको यो परम्परा प्रधानमन्त्री हुने अरु राणाले पनि बेलायतबाट चित्रकार झिकाइ पच्छाए।
जंगबहादुरले झै चन्द्र शम्शेरले पनि दिर्घमान माफर्त कयौं राणा एवं उनका पूर्खाको ब्यक्ति चित्र बनाए। बिसं २००७ सम्ममा नेपाली चित्रकलाले राजमान सिंह चित्रकार, भाजुमान चित्रकार, हनुमन्तसिंह चित्रकार, पूर्णमान चित्रकार,जीतनरसिंह चित्रकार, बखतमान चित्रकार, दिर्घमान चित्रकार, चन्द्रमानसिंह मास्के, तेज बहादुर चित्रकार, समर शम्शेर, चैते चित्रकार, सानु चित्रकार लगायतको नाम इतिहासमा उल्लेख गरेको छ। तर काजीमानको नाम कतै नआउनु दुःखको कुरा हो।
त्यसो त उनले राजामहाराजाका नभई आफ्नै र्पोटेट बनाएका छन्। उमेर ढल्केपछि फुर्सदमा ऐना अगाडि बसि आफ्नै अनुहार बनाए। ७४ बर्षका बुढाले ऐनामा अनुहार हेर्दै बनाउको चित्र अत्याधुनिक क्यामेराले खिचे जस्तै छ।
उनले नै ८२ बर्षको उमेरमा सोहि शैलीमा अर्को चित्र बनाए। उनको परिवारले त्यो प्रकाशमा ल्याएको छैन। मैले हेरेको छु। उनले अधिकांश पोटे्रट ७० देखि ८० बर्ष उमेरमा बनाएको देखिन्छ।
http://nagariknews.com/nagarik-sanibar/story/64069.html
