नेवाः देय्यात देगः हे देगःया देय् धाःथें यक्व जात्रा उत्सव, पर्व न्यायेकाच्वनीगु देय् कथं नं कायेगु याः । जात्रा उत्सव पर्व धयागु थःथःगु देशया संस्कृति खः । संस्कृति धयागु उगु देय्या सभ्यता लनेगु यन्त्र धयां आपाः खँ जुइमखु । यलया बुंगद्यः जात्रा धुंकाः साप हे हर्षोल्लास व ताःहाकःक न्यायेकीगु जात्रा मध्ये येँयाः जात्रा नं खः धायेफु ।
‘येँयाः’ जात्राया विशेष महत्व धयागु छता ला थ्व जात्रा राष्ट्र प्रमुखया उपस्थितिइ सुरु यानाः वयागु हे उपस्थितिइ पूवंकीगु जात्रा जुल । थथे राष्ट्र प्रमुखया उपस्थितिइ हे प्रारम्भ व पूर्वाङ्ग यायेमाःगु मेगु गुगुं नं जात्रा मदु । येँयाः जात्रा काचाक स्वयेबलय् थ्व येँय् देशय् जक न्यायेकीगु जात्रा थें खनेदःसां खासय् धायेगु खःसा स्वनिगलं थःथःगु हे कथं न्यायेका वयाच्वंगु झीसं सिइका वयाच्वनागु दु ।
म्ये व प्याखंया राजधानीया रुपं कयातःगु ख्वप देशय् येँयाःबलय् यांमत (इन्द्रदीप)या जात्राया नापं किसि जात्रा नं याइसा कलाकौशलया राजधानीया रुपं जक मखु विश्वयात हे चकित याना वयाच्वंगु यलय् देशय् नं बाराही जात्रा यानाः न्यायेकी धाःसा गुंपुन्हिबलय् च्यासलय् क्यनीगु झ्यालचा प्याखं येँया पुन्हिबलय् नं क्यने माः धाइ ।
इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्यया धापू कथं इन्द्र हे झीगु भासं येँ खः । वय्कःया हे धापू अनुसार अध्ययन याना वनेबलय् इन्द्र सम्बन्धी सम्पूर्ण शब्दयात नेपालभासं ‘य’ या रुपं उच्चारण याना वयाच्वंगु खंकेफु ।
थुकथं अध्ययन यायेबलय् छु सिइदु धाःसा येँयाः जात्रा केवल येँ देशय् जक न्यायेकीगु जात्रा मखु, थ्व स्वनिगःया हे मंकाः जात्रा कथं कायेफु ।
येँयाःयात इन्द्रजात्रा नं धायेगु याः । इतिहास शिरोमणि बाबुराम आचार्यया धापू कथं इन्द्र हे झीगु भासं येँ खः । वय्कःया हे धापू अनुसार अध्ययन याना वनेबलय् इन्द्र सम्बन्धी सम्पूर्ण शब्दयात नेपालभासं ‘य’ या रुपं उच्चारण याना वयाच्वंगु खंकेफु ।
थाय्,द्यः, जात्रा, पुखू जक मखु छताजि वास वःगु स्वां इन्द्रकमलयात समेत झीसं यलबुकः स्वां धया वयाच्वनागु दु । द्यःपिनि नं जुजु देवराज इन्द्र वर्षाया हर्ताकर्ता खः । कृषि प्रधान देशय् वर्षाया गुलि महत्व दु धयाच्वने माःगु खँ मखुत । देवराज लय्ताल धाःसा सिनाज्या व सामाज्या निताय्सं छुं नं विघ्न बाधा वइमखु, थनया जनताया थ्वहे विश्वास खः ।
विश्वास धयागु विश्वासं हे थुकिं छुं शंका उपशंका दइमखु । येँयाः देवराज इन्द्रया नापनापं मेमेगु जात्रा नं स्वाकातःगुया नापनापं याना वयाच्वंगु झीसं खंकेफु । विशेष यानाः येँया नापं थीथी प्याखंत हर्षउल्लासं पिहां वइगु उल्लेखनीय खः । गुगु प्याखंतय् थःथःगु हे कथं घटना व बाखं ला द हे दु, नापं नेवाः सभ्यता व संस्कृति व धर्मया नं मूक रुपं कना वयाच्वंगु दु धयां आपाः खँ जुइमखु ।
येँयाःबलय् पिदनीगु प्रत्येक प्याखंया ब्यागलं ब्यागलं अध्ययन अनुसन्धान यायेथाय् दुगु मेगु विशेषता खः ।येँयाः धायेसातं झीगु मनमष्तिष्कय् दुहां वनीगु भव्यं रुपं न्यायेकीगु कुमारीया जात्रा नं खः । कुमारीयात झीसं इष्ट द्यःया रुपं कया वयागु दु । गथे येँयाः नेपालय् गबलेनिसें न्यायेका वयाच्वन उकियात यकिन साथ धायेमफुसां लिच्छवि जुजु शिवदेव (प्रथम)या लेलेया अभिलेखय् थीथी गौष्ठिकया नापं इन्द्रगौष्ठिक उल्लेख जुयाच्वंगुलिं लिच्छवि इलय् थ्यंबलय् हे इन्द्रजात्रां बांलाक थाय् कायेधुंकूगु खनेदु ।
कुमारीया स्थापना नं लिच्छविया वा व स्वयां न्हापा हे जुइधुंकूगु खः ला धयागु आभाष धाःसा झीत बिउ, छाय्धाःसा येँयाः व कुमारी जात्रा थ्व पर्वया पर्यायवाची खः । थुकिया नापं नेवाःतय् पुलांगु वस्ती, प्रत्येक थासय् कुमारी माजुया प्रतिस्था यानातःगु कारणं नं थुकथं हे थुइके माःगु आवश्यकता दः वंगु खः ।
कुमारी माजुया विषय झीसं थुकथं थुइकेगु थाय् दःसां नेपाःया महायान धर्म अध्ययन अनुसन्धान यायेत वि.सं. १९५२ स नेपाः वःम्ह इतिहासकार सिल्भां लेभिं कुमारीया स्थापनाया खँ जुजु गुणकामदेवनाप स्वाकातःगु दु । गुणकामदेव ने.सं. १०७ पाखेयाम्ह जुजु खः धयागु यल घाँय्बु अभिलेखं कनाच्वंगु दु ।
इतिहासकार स्लिभां लेभिया खँयात हे स्वीकार यायेगु खःसा कुमारी माजुया अस्तित्व नेपालय् स्थापना जूगु द्वःछि दँ स्वयां भतिचा अप्वःगु खनेदःवइ । गुणकामदेवया अस्तित्व विभिन्न अभिलेखतय्सं प्रमाणित याः धाःसा नेपाःया वंशावलीकारतय्सं जुजु गुणकामदेवयात आपालं च्वछाया क्यनातःगु खनेदु ।
कान्तिपुरया स्थापना निसें कयाः येँ देय्या आपालं द्यःपिं वं हे स्थापना याःगु धकाः उल्लेख याकातःगु धकाः वर्णन यानातःगु खनेदु । वंशावलीकारतय्सं थुकथं वर्णन यानातःगु मखु धकाः नं धाये ज्यामछिं, छाय्धाःसां विभिन्न थ्यासफुलिइ आःया हनुमानध्वाखा लाय्कूयात जुजु प्रताप मल्लं विशाल हनुमानया मूर्ति स्थापना याये न्ह्यः गुणपो धाइगु खः ।
व लाय्कू जुजु गुणकामदेवं स्थापना याःगु खँ प्रष्ट रुपं खनेदु । गुणकामदेवयात लिच्छवि जुजु धाःसां इतिहासकारतय् थ्व विषयय् छगू हे मत धाःसा खनेमदु । कुमारी माजुया स्थापनाया स्वापू गुणकामदेवनाप क्यनातःगु दुसा विशाल खः दयेकाः थःने क्वःने याः न्यायेकीगु श्रेय मल्लकालया अन्तिम जुजु जयप्रकाश मल्लयात बियातःगु दु ।
सम्भवतः जुजु जयप्रकाश मल्लं विशाल खः सालाः याः न्यायेकीगु स्वयां न्हापा कुमारी माजुया जात्रा चिकिचाधंगु खतय् बिज्याकाः मनूतय्सं क्वबियाः देय् चाःहिइकीगु जुइ धयागु अनुमान यायेफु ।कुमारी माजुया विशाल खः सालाः जात्रा न्यायेकीगु लागा धयागु क्वःने व थःने लागा खः । थथे याः न्यायेकीगु लागा मध्ये नानीचा याः धकाः थःने लागाया किलागः त्वालं खः सालाः नं न्यायेकी ।
थ्व नानीचा याः धयागु येँयाःया अन्तिम न्हि खः । महत्वं जायाच्वंगु किलागः त्वाः हनुमानध्वाखा लाय्कुलिं थ्यंमथ्यं ५०० मिटर उत्तरपाखेया थाय् खः । किलागःत्वाः व येँयाः नाप अभिन्न अंगया रुपं स्वापू दु । अथे सम्बन्ध दयाः हे जुइ किलागःत्वाः कला व संस्कृतिं भयबियावंगु । किलागःया प्रत्येक थाय् इतिहासया लागि साप हे महत्वया रुपं काइ ।
छाय्धाःसां किलागः नेपाःया धार्मिक सहिष्णुतां जायाच्वंगु थाय् खः धयागु सिइकेत दुग्यंक जक मखु सरसर्ति जक अध्ययन याइपिंत किलागः त्वाःया दबू छगुलिं हे गाः । किलागःया दबूया शोभा धयागु भगवान पशुपतिनाथया विशाल देगः नं खः । थ्व देगः जीर्ण जुयाः वि.सं. २०५३ सालय् जीर्णोद्धार जूगु खनेदु । देगःया न्ह्यःनेसं मेगु छगू शिवलिंग नं दु ।
देगःया हे जव पाखे अर्थात पूर्वपाखे अपूर्वनक्सां पलेस्वांया द्यःने जलहरि तयाःचैत्य स्थापना यानातःगु दु । विशेष यानाः जलहरि शिवलिङ्गय् जक दइ, थन चैत्ययात नं पलेस्वांया द्यःने जलहरि तयाः चैत्य स्थापना यानातःगु धयागु धर्मपरायण थनया नागरिकतय्सं भगवान बुद्धयात व भगवान महादेवयात छगू हे तगिमय् तयाः भक्तिभाव यानाच्वंगु खः ।
अथे हे दबुली अर्थात माःद्यःया देगः व दक्षिणपाखे गणेश, भैरव व शिवलिंगया मूर्ति स्थापना यानातःगु दु । भैरवया नापं हनुमान द्यः चिचिधंगु मूर्ति कथं मेपिं द्यःपिं नं दु, तर थथे चिचिधंगु मूर्तिया नापं करिब निगू फूट स्वयां भचा ताःहाकःगु विन्ति भावं दनाच्वंम्ह भगिरथया मूर्ति नं दु । थ्व दबूया मेगु विशेषता खः । भगिरथया मूर्तिं आपाः खँ कनाच्वनी ।
दकलय् न्हापां ला भगिरथया मूर्तिं अन बांलाःगु ल्वहंहिति दु धयागु प्रमाणित याइ । अथे हे व हे दबुली शिखर शैलीया कृष्णया देगः व देगःया थाय्थासय् नारायणया मूर्ति दु धाःसा शिखर शैलीया देगःया नापं पद्मपाणि लोकेश्वरया मूर्ति नं दु । अझ महाद्यःया देगः न्ह्यःने लःया पारी लोकेश्वरया देगः व गणेशया देगः नं उल्लेखनिय खः ।
पशुपति व स्वयम्भूइ अजिमाद्यः नं थाय् कयाच्वं थें थन नं अजिमाद्यः –भगवतीया स्थापना याकातःगु दु । थ्व धार्मिक समन्वयया बेजोड नमूना खः । किलागः त्वाःया नां किसिया नामं जुयाच्वंगु धयागु थनयापिं नागरिकतय् विश्वास खः । थन स्वम्ह किसिया थःथःगु अस्तित्वया बाखं दु ।
अथे हे स्वम्ह किसिया नां नं तुयुम्ह किसि, ह्याउँम्ह किसि व हाकुम्ह किसि खः । ऐरावत किसि देवराज इन्द्रया वाहन खः । तुयूम्ह किसियात झीसं पुलुकिसि धया वयाच्वनागु दु । झीसं हनाबना तया वयाच्वनाम्ह पुलुकिसि येँयाःया महत्वपूर्ण रौनक खः । पुलुकिसियात अलग तयाः झीसं येँयाःया कल्पना हे यायेफइमखु ।
किलागः त्वाःयात कयाः अध्ययन यायेगु खःसा थ्व त्वाः लिच्छवि इलय् गुलजार जुइ धुंकूगु जक मखु भाइभारदारत च्वनीगु त्वाः नं जुइधुंकूगु खः । लिच्छवि युग धयागु वर्मन व गुप्ततय्गु युग खः । उपिं इलय्ब्यलय् जुजु स्वयां नं शक्तिशाली जूगु खनेदु । अथे शक्तिशाली रुपं खनेदुपिं गुप्ततय्गु वासस्थान धयागु किलागःत्वाः खः ।
थ्व विषययात कयाः इतिहासकार धनवज्र वज्राचार्यं थुकथं उल्लेख यानादीगु दु, ‘किलागढ नरदेवी भेकमा अहिर (आभिर) हरूको केही वस्ती अहिले सम्म पनि रहेको छ । यी आहिरहरूको सम्बन्ध लिच्छविकालका आभीर गुप्तहरूसँग थियो भन्ने आभास पाइन्छ । हाल यो आहिरहरू ज्यापु वर्गमा पर्दछन् । तैपनि यिनीहरूको रीतिथिति केही अर्कै खालको छ ।
किलागः त्वाःयात कयाः अध्ययन यायेगु खःसा थ्व त्वाः लिच्छवि इलय् गुलजार जुइ धुंकूगु जक मखु भाइभारदारत च्वनीगु त्वाः नं जुइधुंकूगु खः । लिच्छवि युग धयागु वर्मन व गुप्ततय्गु युग खः ।
यसैले समाजशास्त्रको दृष्टिले यो वर्गको अनुसन्धान हुनुपर्ने देखिन्छ’ –पूर्व मध्यकालको अभिलेख, धनवज्र वज्राचार्य, ने.ए. अ.सं. २०६८, पृ.सं. ६८) ।दीप्याखं ः किलागः त्वाःया विशेषता धयागु थुकथं खःसां कुमारी माजु नाप प्रत्यक्ष सम्बन्ध दुगु मेगु विषय धयागु दीप्याखं नं खः । दीप्याखं मेगु द्यः प्याखं स्वयां बिस्कं हे रुपं प्रस्तुत यानाः क्यनातःगु खनेदु ।
उकिं नं अध्ययन अनुसन्धानया लागि महत्वपूर्ण धायेफु ।प्याखंया मू द्यःपिं धयागु केवल न्हय्म्ह हे जक खः । उकी नं आजु (भैरव), अजिमा (चण्डी) व कुमारी खः । अले मेपिं पात्र धयागु बेताः, कवं, ख्याः व दैत्य खः । खास धायेगु खःसा थ्व प्याखनय् आयातीत द्यःपिं मदु । नेपाःया सृष्टिकालय् वा आदिकालय् झीसं हना वयाच्वनापिं द्यः धयापिं आजु, अजिमा व कुमारी हे खः ।
थुकियात हे झीसं नेवाः धर्म धया वयाच्वनागु खः । दैत्य खराबया प्रतीक खः । देय् नष्ट यायेत वःम्ह दैत्ययात गबलें वये मफयेक कुमारीं ख्याना छ्वइगु हे थ्व प्याखंया विशेषता खः । थ्व प्याखंया मेगु विशेषता धयागु न्हय्म्ह प्याखंम्वः द्यःपिं प्याखं ल्हुइबलय् फरक फरक संगीत थाइ । कुमारी गन गन चाःहिइकी अन अन थ्व दीप्याखं हुलाः कुमारी माजुयात क्यनी ।
क्वःनेयाः कुन्हु जोशी देगःया न्ह्यःने दबुली, थःने याः कुन्हु थाय्मदु दबुली क्यनीसा नानीचा याःकुन्हु किलागः दबुली हे क्यनी ।
हुइकातःगु दीप्याखं कुमारी माजुं छुं ई स्वये धुंकलकि तिनि खः न्हयाकी । थौंकन्हय् थ्व प्याखंयात संकट वयाच्वन धाःगु न्यनागु दु । विशेषतः ला थाय्बाय्या समस्यां दीप्याखं मदया वनी लाकि छु धयागु तकं धन्दा पीर ब्वलंगु दु ।
दीप्याखं दिइवं धाःसा येँया अस्तित्वय् हे आँच वइगु जक मखु झीगु सभ्यताय् समेत विशेष आँच लाःवनेफु । उकिं झी फुक्कं जानाः थुकिया संरक्षण व सम्बद्र्धन यायेमाःगु अति आवश्यक जुइधुंकूगु दु । किलागः त्वाःया विशेषता मध्ये येँयाः आखिरी जात्रा नानीचा याः नं खः । नानीचायाःयात कयाः थ्व राणा शासनया इलंनिसें तिनि याःगु धकाः धाइपिं आपाः दया वयाच्वंगु दु ।
अझ जुद्ध शम्शेरया इलंनिसें तिनि जुल धकाः हचुवाया भरय् धाइपिं तक नं दु । जुद्ध शम्शेरया शासन सुरुनिसें अन्त तक (वि.सं. १८९८ निसें २००२) खंपिं जेष्ठ नागरिकत जिगु परिवारय् हे दनि । वय्कःपिंसं थःपिंसं सिसां निसें नानीचा याः दुगु व स्वया वयाच्वनागु खँ कनादी । उकिं जुद्ध शम्शेरया इलंनिसें नानीचा याः जूगु धयागु सरासर झूठ खः ।
थुलिमछि सांस्कृतिक हलंज्वलं जक मखु येँयाः नाप सम्बन्ध दुगु किलागः त्वालय् नानीचा याः सुरु अवस्थांनिसें हे दु धयागु झीसं थुइकेमाः, इतिहासयात कयाः हचुवाया भरय् खँ ल्हाये मजिउ ।
https://nepalbhasatimes.com/12709
No comments:
Post a Comment