नवदुर्गा प्याखं छु खः, गथे न्ह्याइ ?

 

• कृष्ण प्रजापति
• ११३८ सिल्लागा तृतीया

नवदुर्गा द्ययात ख्वपय् तान्त्रिक द्यः कथं कयातःगु दु । थ्व द्यःया उत्पत्ति, जलसमाधि, थीथी चहःपहः व प्याखं व मेमेगु नं फुक्कं तान्त्रिक विधिकथं जक न्ह्याना वयाच्वंगु दु । आः तक नं थ्व द्यःयात तसकं जाःम्ह तान्त्रिक द्यःया रुपय् जनमानसं हना वयाच्वंगु दनि । छम्ह द्यः जुयाच्वंम्ह मनुखं मेम्हसित द्यःया पाः हस्तान्तरण यायेत नं उकथं हे तन्त्रमन्त्र ब्वनाः विधि पुवंका हे जक मेम्हेसित हस्तान्तरण याइ । नवदुर्गाया उत्पत्तिस्थल धाःसा ख्वपय् मखुसें ख्वपं अथेहे स्वक्वय् तापाक वा ५ किलोमिटरति पूर्वपाखे लानाच्वंगु सुडालय् खः ।

आः नं अन ब्रम्हायणी, माहेश्वरी, कौमारी, भद्रकाली, बाराही, चामुन्दा, महाकाली, महालक्ष्मी व भैरव यानाः नवदुर्गा वा गुम्ह पीठ द्यःया प्रतिमूर्ति यथावत् दनि । अले दँय् छक्वः ख्वपया थ्व द्यः जुइपिं अन विशेष कथं पूजा वनेगु परम्परा नं कायम हे जुया वयाच्वंगु दनि । सम्भवतः जुजु आनन्ददेवं सुडालया थ्व थासं ख्वप नगरयात आः न्हूगु थासय् सरे यायेत पःखाः दनाः, च्याम्ह पीठ द्यःयात अष्टकोण लाकाः स्थापना यानाः दथुइ भैरव तयाः द्यः व द्यःछेँ तकं बन्दोबस्त यानाबीवं तिनि ख्वपय् थ्व द्यःया बसोबास जूगु खयेमाः ।

अझ थ्व स्वयां नं न्ह्यः ब्रम्हायणी नामं हे नांजाःम्ह द्यः काभ्रे जिल्लाया देउपुर लागाय् लानाच्वंगु खःसा अन आः नं सक्वं वयाः पूजा यानाच्वंपिं पूजारीतय् झिंप्यंगू पुस्ता अन हे च्वने धुंकूगु खँ धाःगु दु । थज्याःम्ह तान्त्रिक द्यःया ख्वाःपाः दँय्दसं न्हूगु दयेकीगु चलन दु । अले थीथी जात्रा व पर्व न्यायेके धुंकाः जेठ असार महिनां लाइगु भलभल अष्टमिकुन्हु उगु ख्वाःपाःयात विधिवत रुपं सिथं यंकाः ब्रम्हायणी जगातिइ यंकाः च्याका थकी । थथे ब्रम्हायणी पीठ हे उत्पत्तिस्थल व ब्रम्हायणी पीठ हे समाधिस्थल नं जूगु ल्याखं थ्व द्यःया मू द्यः कथं ब्रम्हायणीयात कयातःगु खनेदु ।

तर ब्रम्हायणी नापं गुम्ह द्यः दइगु जुयाः थ्व नवदुर्गा नामं प्रसिद्ध जुयाच्वंगु खःसा च्याम्ह देवी च्याकुनय् स्थापना यानातःगु ल्याखं अष्टमातृका तकं धायेगु याः । उकी भैरवयात ल्याः तइमखु ।भैरवं तकं छुं याये मफुम्ह राक्षसया बध यायेत देवी प्रकट जूगु ल्याखं नं थ्व द्यःया ऐतिहासिक महत्व दु । थ्व सांस्कृतिक, ऐतिहासिक व परम्परगत रुपं नं च्वन्ह्याम्ह द्यः खः । थुलि च्वन्ह्याःम्ह द्यःया सुरुवात धाःसा कुम्हाःतय् चा दानया परम्परां सुरु जुइगु खः । पुंतय्सं कुम्हाःतय्थाय् दां छायाः उकिया लिधंसाय् चा हयाः लां लां तक चायात पानाः गंकाः नचुकाः छुचुं थें यानाःलि उकी थीथी कथंया तत्व
छ्यानाः कपाय् ल्वाकछ्यानाः ख्वाःपाःया आकार बीगु खः ।

दँय्दसं दयेकीगु ख्वाःपाः अथे हे व उथें ग्यंक दयेके सःपिं म्हो हे जक कालिगढत ख्वपय् दनि । आःयात पूर्ण चित्रकार ज्याथगु बैसय् नं थ्व ज्याय् ध्यानमग्न जुयाच्वंगु दुसा वय्कःया हे काय् राकेश चित्रकारं थ्व ई कथं ल्वयेकेमाःगु तर्क तयाः वयाच्वनादीगु दु । थ्व ज्याय् लखौं खर्च जुइगु तर थःपिंत दां धाःसा माक्व मवइगु कारणं ज्या बन्द जुइफुगु ख्याच्वः बियाच्वंगु दु । थ्व सीप, संस्कृति व परम्परायात जगेर्ना यायेत धाःसा छगू अक्षय कोष तयार याये हथाय् जुइधुंकल धयागु पुंतय् धारणा दु । ई कथं ज्याला व सामान न्यायेत खर्च मगाःगु उमिगु तर्क खः ।

ख्वाःपाः तयार जुइधुंकाः मोहनिया नवमि कुन्हु चान्हय् ख्वाः पाः खू वनेगु धकाः समय् छायाः उगु ख्वाःपाः ज्वनाः वइगु खः ।गथांमुगः चःह्रे कुन्हुनिसें अभ्यास सुरु यानाः तुयुगु वसः जक पुना च्वनीपिं गथुतय्सं मोहनिनिसें रंगीन जामा पुनाः थ्व ख्वाःपाः पुइ । ख्वाःपाः खुइगु ई तक ला उमिसं तुयुगु हे वसः पुना तइगु खः । गबलय् ख्वाःपाः लःल्हायेगु ज्या जुइ, अब्लेनिसें रंगीन वसः पुनाः पूर्ण रुपं द्यः जुइ । उमित थथे कुम्हाःतय्सं बीगु चाया ख्वाःपा पुइवं जक द्यः नालाकाइ । मेबलय् स्वांया ज्या याइपिं गथु वा मालि कथं कयातःगु दु । थ्व ज्यापु समुदायया पुलांगु हे जाति खः ।

उमिसं आः तकं थ्व द्यः जात्रा चले याना वयाच्वंगु दु । ख्वपया ताथली, सुडाल, नंखेल, क्वाठण्डौ, इनाचो व नगांचा लागाय् थ्व जातिया बसोबास दु । न्हापा न्हापा थ्व जातिया लागिं जग्गा जमिन नं दुगु खः । तर वि.सं. २०२१ सालं देसय् भूमिसुधारया नामय् फुक्कं गुथिया जग्गा सरकारं काये धुंकाः धाःसा आः जग्गा नां दनि, थःपिंके मंत । उकिं हे थथे थीथी कथं ख्वाःपाः जात्रा वा नवदुर्गाया द्यःजात्रा यायेत पानाच्वंगु खँ उमिसं धायेगु याः । थ्व द्यः न्हापां ब्रम्हायणीं बासा लायेकाः नगर दुने बिज्याकाः भेल्पा ल्वहँतय् भैलःद्यः जूम्हेसिनं स्वां क्वकयाः तलेजुइ बिज्याकाःलि जक द्यः पूर्ण जुइ ।

लिच्छविकालय् उत्पन्न जुयाः मल्ल कालय् दक्कलय् विकसित जुयाः द्यःछेँ तकं तयार यानातःगु थ्व द्यः थौं थीथी कारणं ध्याकुनय् लाःवनाच्वंगु दु । मनूतय्त परम्परा व संस्कृतिपाखे उलि चिउताः मदुगु व आधुनिकीकरण हे थ्व द्यः प्याखंया मूल्य मान्यता म्हो खने दयावंगुया कारण खः । कुम्हाः, नाय्, आचाजु, पुं, साय्मि, जुगी, शाक्य, ज्यापु व गथु यानाः गुता जातं चले यानातःगु थ्व जात्राय् रंग कथं नं ह्याउँगु, वाउँगु, तुयुगु, हाकुगु व म्हासुगु यानाः न्याता रंगया प्रयोग जुइ । न्याता हे रंगपाखें ग्वःका व पसुका दयेकी ।

थ्व नवदुर्गाया हे प्रतीक कथं काइगु चीज खः । भैरव छम्ह जक हाकुइगु खःसा बाराही, महाकाली व कुमारी ह्याउँइ । श्वेतभैरव, माहेश्वरी व गणेश तुयुगु वर्णयापिं खः । अले ब्रम्हायणी म्हासुइ । सिम दुम धाःसा तुयुम्ह व ह्याउँम्ह जुइ । इन्द्रायणी नं ह्याउँइ । अले विष्णुबीर अर्थात् भद्रकाली धाःसा वाउँसे च्वनी । थथे तुयूगु, हाकुगु, ह्याउँगु, म्हासुगु व वाउँगु रंगपाखें हे ख्वाःपाः तयार याइथें पसूका नं दयेकातःगु खः ।थज्याःम्ह तान्त्रिक द्यःया जात्रा न्हापां येँ जयबागीश्वरीं सुरु जुइगु खः । अथे न्या हे लाकेगु धकाः गोकर्ण व तुपिया धाःथाय् न्या लाकेगु जात्रा जुइ ।

न्हापा न्हापा तोखा तकं थ्व द्यः यंकातःगु खःसा २०३८ साललिपा अन ल्वापु जुसांनिसें थ्व परम्परा बन्द जूवंगु दु । छुं दँ न्ह्यःनिसें मध्यपुर थिमिइ नं द्यः मयंके धुंकल । मखुसा थेच्वय् नवदुर्गा द्यः पिकाइगु इलय् यःमरि पुन्हि जःखः थिमिइ थ्व नवदुर्गा द्यः च्यान्हु तक तयाः प्याखं क्यनीगु खः । थथे थ्व द्यः प्रति भक्तिभाव व श्रद्धा म्हो जुजुं वनाच्वंगुलिं जक मखु कि सुरक्षाया कारणं नं द्यःप्याखं संकटय् लानाच्वंगु दु । खास यानाः थ्व प्याखंपाखें बीगु अर्ति उपदेश मनूतय्सं मसियावंगु कारणं हे जक थ्व द्यःया महत्वयात ध्वाथुइके मफुगु व उकिया सांस्कृतिक व शास्त्रीय अर्थ छ्याये मसःगुलिं नं आः थ्व द्यःयात मान्यता तइपिं म्हो जुजुं वनाच्वंगु वनमालातय्सं कनेगु याः ।

थ्व द्यःप्याखं हुइकीगु इलय्या छगू छगू चहःपहःया छगू छगू बिस्कं बिस्कं कथं महत्व व शिक्षा दु । थःगु जिउ थःम्हेसियां सफा यायेमाः धइगु ज्ञान, कलाः भाःत दथुइ माया मतिना क्वातुका च्वनेमाः धइगु ज्ञान, स्वास्थ्य प्रति ध्यान तयेमाः धइगु ज्ञान व सहकारीताया महत्व अबलय् हे बियाच्वंगु खनेदु ।थ्व द्यःया न्या लाकेगु प्याखं क्यनेगु झ्वलय् प्याखं धाःसां नाटकीय रुप न्ह्यःने वयाच्वनी । थ्व छगू कथं विशिष्ट श्रेणीया गीतिनाटक हे खः । बोल, ताल व भाव प्रकट यानाः हुलाच्वनीगु थ्व प्याखं न्ह्याक्व स्वःसां हे गाइमखु ।

राक्षसयात बध याये धुंकाः थःगु हि हि जक जुयाच्वंगु म्ह सफा यायेत गण्डकी खुसिइ म्वःल्हुइत नांगां वनीम्ह महाकाली खनाः आतुर श्वेतभैरवं वयात भुनुभुनु तुनुतुनु स्वयाच्वंगु इलय् लिक्क वयेवं महाकाली लज्या चायाः श्वेत भैरवयाके च्वंगु गा त्वकाकाइ । लिपा श्वेतभैरव नं म्वःल्हुयेत उगु गंगाय् वनीगु इलय् खुसिइ न्याचात यक्व खनाः लः ह्वलाः न्या लायेत थः मस्त सिम दुम सःती । उमिसं लः ह्वःगु मिले मजुइवं उमित ख्यानाः थःम्हं लः ह्वलाः न्या लाइ । न्या लाइगु धाःसा मनूतय्त लिना लिना जुइ । लिपा न्या नं मेपिंत स्व जक स्वकाः थः जक नइ ।

प्वाः स्याइ । प्वाः स्याके धुंकाः वसः हियेमाः धकाः वसः सिम दुमयात हे हीकी । तर उगु वसः वांछवया बी । लिपा थःगु ज्या थःम्हेसियां हे यायेमाः धइगु भावना थुइकाः थःगु वसः थःम्हेसियां हे हियेगु ज्या श्वेतभैरव थःम्हेसियां तुं याइ । प्याखं क्वचाइ । च्याघौ तकया थ्व प्याखनय् क्यनीगु सांस्कृतिक पक्ष धाःसा थ्व हे खः । तर थ्व प्याखंयात ध्वाथुइकाः सिइके मफया वसः हिइगु, चुप्पा नइगु, कुमारी तुलिगु धकाः थीथी कथं अलग्ग अलग्ग कथं जक नवदुर्गा प्याखंयात थुइकी ।

थुकिं बिइगु ब्यावहारिक शिक्षा व सहकारीताया भावनायात ध्वाथुइके मफुगु कारणं थ्व प्याखंपाखें वर्तमान इलय् शिक्षा काये मफुगु खः ला धइगु नवदुर्गा द्यःलिसें सम्बन्धित गथुतय्गु दु । थुकथं तान्त्रिक द्यःपाखें ज्ञान कयाः वर्तमान अवस्थायात वाःचायेके फत धाःसा थौं मखुसां कन्हय् थ्व प्याखं छगू जीवन्त ऐतिहासिक व सांस्कृतिक महत्वं जाःगु प्याखं जुयाः खनेदइ ।

https://nepalbhasatimes.com/1445