नेवाः बौद्ध नखः – पञ्जरां

 उर्मिला ताम्राकार

‘दानं विभूषणं लोके दानं दुर्गतिनिवारणम् ।

दानं स्वर्गस्य सोपानं दानं शान्तिकरं शुभम् ।।’

थुगु गाथा नेपालमण्डलय् पञ्जरां (जुगःचःह्रे) कुन्हु पञ्जरां काःवइपिं शाक्य तथा वज्राचार्य गुरुजुपिंसं ब्वना वइगु दान गाथाया छगू अंश खः । थुगु गाथाय् दानयात अतिकं प्रशंसा यानाः थथे धयातःगु दु :- ‘दान हे थ्व लोकया तिसा खः, दान हे दुर्गति निवारण खः, दान हे स्वर्गया त्वाथः खः, दानं हे शान्ति शुभ याइ ।’ बौद्ध धर्मकथं संसार-चक्रपाखें मुक्त जुयाः बुद्धत्व प्राप्त यायेत पुरे यायेमाःगु न्हापांगु पारमिता धइगु दानपारमिता खः । देवलोकय् उत्पन्न जुइगु व दिव्य सम्पत्ति प्राप्त जुइगु छगू कारण नं दान खः । (क्रोध वर्ग, ध. प.) मनुष्य जन्मय् पुण्य कमे यायेगु ह्वःताः चूलाइगु नं दानं हे खः । अले दान याइम्हेसित दानया फल थुकथं प्राप्त जुइ । १. व यक्व मनूतय् प्रिय जुइ । २. वयाथाय् सत्पुरुषपिं वये वने याइ । ३. न्ह्यागु परिषदय् नं छ्यं धस्वाकाः निर्भिक जुयाः च्वने फइ । ४. मृत्यु लिपा स्वर्गलोकय् उत्पन्न जुयाः चीरकालतक सुख अनुभव याये खनी । (सिंहसेनापति–सुत्त अं नि.)

‘पञ्जरां’ नेपालमण्डलय् नेवाः बौद्धतय्सं दानया हे नामं हनीगु छगू अतिकं महत्वपूर्णगु मौलिक बौद्ध नखः खः । थ्व नखः यलय् गुंलाथ्व अष्टमीकुन्हु ‘यल पञ्जरां’या नामं न्यायेकीगु खःसा येँ, किपू, थिमि, ख्वप व भ्वँतय् गुंलागा त्रयोदशिकुन्हु न्यायेकी । अथेहे स्वनिगलं पिने पाल्पा, तानसेन, पोखरा तथा तिब्बतया मुख्य केन्द्र ल्हासाय्तकं थ्व हे दिंकुन्हु पञ्जरां नखः न्यायेकेगु चलन दु।

थ्व नखःकुन्हु शाक्यभिक्षु तथा वज्राचार्य गुरुजुपिं सर्वसंघया कुलपुत्रपिंसं पञ्जरां काः वइ । प्रव्रज्या सम्वरया अभिषेक कया मतःपिंसं पञ्जरां काःवये दइमखु। शाक्य, वज्राचार्य तथा सकल नेवाः बौद्ध जयमांपिंसं दान बी । थुगु दिनय् सकल बौद्धतय् छेँखा-छेँखापतिं, बहाः बहिलिइ, दुवातय् दानशाला हे दयेकाः दिपंकर बुद्ध, बोद्धिसत्व, लोकेश्वर, तारा, करुणामय, बसुन्धरा, शाक्यमुनि बुद्धया प्रतिमा, फुलदानी, गुलुपाः पौभाः आदि धायेक ब्वयाः दान बीगु सामग्री दक्वं तयार याना तइ ।

थ्वकुन्हु विशेष यानाः दान बीगु सामग्री धइगु जाकि, वा, छ्व, माय्, कय्गू, हलः, बलः, गुलः, सूमरी, सिसाबुसा, अम्बः, चि आदि खः । थ्व बाहेकं मेमेगु वस्तुत गथेकि चकलेट, सिसाकलम, डटपेन, रुमाल, आदि अनेक वस्तु नं दान बीगु चलन दु ‘पञ्जरां’ खँग्वःया उत्पत्ति तथा थुकिया शाब्दिक अर्थयात कयाः विद्वानवर्गपिंसं थःथःगुकथंया धारणा न्ह्यब्वयातःगु दु। गथेकि पञ्जदां, पिण्डजादान, पब्जादान, पञ्जादान, पञ्जरां, पञ्चदान आदि । गुम्हसिनं पृथ्वीइ उत्पन्न जूगु जाकि, बूबः, सिसाबुसा आदि वस्तु दान याइगुलिं पञ्जदान धाःगु खः धका धयातल । पं. बद्रीरत्न वज्राचार्ययाकथं पूजा, भोजन, पान, वासः व न्हिंन्हिं ज्याख्यलय् छ्यलेत माःगु न्याताजि वस्तु दान याइगुलिं पञ्चदान धाःगु खः । हेमराज शाक्यजुयाकथं भिंगु मार्सि जाकिया खीर दयेकाः श्रद्धापूर्वक थःगु ल्हातिं आर्य संघयात दान बीगु जूगुलिं पञ्जादां धाःगु खः ‘धम्मपद अट्ठकथा’य् धयातःकथं न्हापा पञ्चाग्गदायक धइम्ह छम्ह ब्राम्हणं थःगु बुँइ बालि पी धुंकाःनिसें वा सुयाः जाकि दयेका जा नयेबलय् तक याना न्यान्हु अग्रगु दान बी । बुँइ बालि याये धुनेसाथं खेतग्ग, दाइँ याइबलय् खलग्गा, भण्डारय् तयेबलय् खल भण्डग्गा, वा हया थलय् तइबलय् कुम्भाग अले जा थुयाः देमाय् तयाः न्ह्यःने तये हइबलय् पातग्गा धाइगु न्हापांगु दान बी ।

दान सत्कारपूर्वक बीमाः, स्वचित्त स्वमनं बीमाः, थःत यःगु वस्तु बीमाः, हाकनं हाकनं काः वयेमा धइगु चित्त तयाः बीमाः, थःत नं मेपिंत नं आघात मजुइकथं बीमाः । यदि थुकथं दान बीफत धाःसा दानया फल नं महान जुइ ।

उकिं पञ्चअग्रदान धकाः वा पी धुसांनिसें खीर भोजन तयार जुइबलय्तक श्रद्धापूर्वक न्याक्वतक ल्हातं दान बीगु परम्पराकथं पञ्जादान-पञ्जरां जूवंगु जुइफु । नेपालय् पञ्जरां नखः गबलेनिसें शुरु जूगु खः धकाः थ्याक्क धाये मफुसां थ्व नखः प्राचीनकालनिसें हे हना वयाच्वंगु धाःसा पक्का खः । छाय्कि सक्वया वज्रयोगिनीय् द्यःयाथाय् भ्वपुइकातःगु खासि व दिपंकर बुद्धया छ्यं थुकिया प्रमाण खः धइगु जितः ताः । अथे हे पञ्जरां कुन्हु मरु त्वाःया ताम्राकारतय्गु तःचतं गुथिया तसकं पुलांगु छगः खासिइ जिर्णो द्वार ने.सं. १ धकाः च्वयातःगु दुगु जुयाच्वन । अथे हे थुकिया ल्याःचाः च्वयातःगु यक्व हे तालपत्रत नं दु। थुकुन्हु मरु त्वाःया ताम्राकारतय्सं मरु दथुइ लाक्क तःधंक सिँयागु दानशाला हे ग्वयाः नीसी यानाः, शुद्धगु वसतं पुनाः छुं हे मनसे न्हिछियंकं हे छम्हेसिनं दान यानाच्वनी । अन्त्यय् फूबरे वलकि ल्यं दुगु जाकि दक्वं दान यानाः दानया ज्या क्वचायेकी ।

पञ्जरांकुन्हु मरुइ ग्वइगु सिँयागु दानशाला अर्थात काण्ठमण्डपपाखें हे काठमाडौं शहर अर्थात येँ देयया नां ‘काष्ठमण्डप’ जूवंगु धाइ । थौं कन्हय् या मरुसतः दुगु थासय् यक्व न्हापा ‘काष्ठमण्डप महाविहार’ धइगु तःधंगु विहार दुगु धइगु खँ जिं न्यना तयागु दु। भाजु जोन के. लकं नं ‘बुद्धिष्ट मोनाष्टरिज अफ नेपाल’ नांया थःगु सफुतिइ थन काष्ठमण्डप धइगु विहार दुगु खँ न्ह्यथनातःगु दु। थ्व हे लागाय् पद्मपाणि लोकेश्वरया रुपय् क्वाःपाःद्यः, मञ्जुश्री, मांकाःद्यः, गनेद्यः, अमिताभ बुद्ध दुगु त्वरं, प्रवेशद्वारय्तः धिकःपिं सिंह, गःकुति (गन्धकुटी) आदि दुगुलिं थन न्हापा तःधंगु हे विहार दुगु खयेमाः धका धायेथाय् लँ दु। अथे हे २०७२ सालया भुखाय् लिपा दुरहाम विश्वविद्यालयया प्रोफेसर रोविन कनिंघमया नेतृत्वय् जूगु पुरातात्विक सर्वे क्षणय् नं थ्व मरुसतःया जग बाइस सय दँ पुलां जूगु खँ न्ह्यःने वःगु दु। अथे जूगुलिं न्हापांनिसे हे थन दानशाला ग्वयाः पञ्जरां बीगु चलन दुगु जुइमाः धकाः धायेछिं ।

थ्व पञ्जरां नखः विशेष यानाः तथागत दिपंकर बुद्धनाप स्वापू दुगु नखः खः । दान बीत दकलय् न्हापां दिपंकर बुद्धया प्रतिमाय् पूजा यानाः दानप्रदान याये धुंका तिनि मेमेपिंत दान याइ । परापूर्वकालय् दिपंकर तथागत उत्पन्न जूबलय् शाक्यमुनि बुद्ध मेघमानव (सुमेध ऋषी), ज्ञानकर माकः, धर्मश्री तथा सर्वानन्द जुजुया रुपय् प्यक्वतक जन्म जुयाः दान पारमिता पूरा याःगु जुयाच्वन । दकलय् लिपा सर्वानन्द जुजु जुयाः जन्म जूबलय् थःगु राजदरवारय् दानशाला ग्वयाः दिपंकर बुद्धसहित चय्द्वः भिक्षुसंघयात प्रशन्नशील विहारनिसें यात्रा याना बिज्याकाः बाद्यवादनसहित ध्वजा पताका ब्वयेकाः, छत्रं कुयेकाः, च्वाम्वलं गायेकाः, स्वां–सिन्हः, जाकि ह्वलाः अत्यन्त श्रद्धापूर्वक पूजा सत्कार यानाः भोजन, वस्त्र, पान तथा वासः दान याना बिज्याःगु खः । सर्वानन्द जुजुया श्रद्धा भाव खनाः दिपंकर तथागत अत्यन्त प्रसन्न जुयाः ‘थनिंनिसें छ बुद्धपुत्र जुल, अले छंगु थ्व दान कीर्ति कल्पान्तक नं स्थीर जुयाः संसारय् प्रचार जुया च्वनेमा’, धकाः दानया महात्म्य ‘दानगाथा’ आज्ञा जुया बिज्यात धकाः अवदानय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु। नेपालमण्डलया पञ्जरां नखः नं थ्व हे सर्वानन्द जुजुया बाखंपाखें प्रभावित जुयाच्वंगु खनेदु ।

दान गुकथं बीमाः धइगु खँय् अंगुत्तर निकायय् स्पष्टरुपं थथे धयातःगु दुः ‘दान सत्कारपूर्वक बीमाः, स्वचित्त स्वमनं बीमाः, थःत यःगु वस्तु बीमाः, हाकनं हाकनं काः वयेमा धइगु चित्त तयाः बीमाः, थःत नं मेपिंत नं आघात मजुइकथं बीमाः । यदि थुकथं दान बीफत धाःसा दानया फल नं महान जुइ ।’

नेवाः बौद्धतय् दान बीगु संस्कार नं अतिकं उच्च खनेदु। दान बीबलय् दातापिंसं अतिकं श्रद्धापूर्वक, आदर, गौरव तयाः सत्कार यानाः दान काःवःपिं शाक्य वज्राचार्य कुलपुत्रपिंत सिन्हः तिकाः स्वां छाया, धुं, धुपाँय् ग्वःजा जजंका आदि तया पञ्चोपचार पूजा यानाः दान बीगु याइ । गुलुपाः, खीर भोजननापं दान दक्षिणा नं बी । दान काःवइपिं गुरुजुपिसं आयु वृद्धि, यशो वृद्धि, जनधन, सन्तान प्राप्त जुइमा धकाः शुभ आशिर्वाद बीगु याइ ।

थुकथं अतिकं सम्मानपूर्वक हनावयाच्वंगु पञ्जरां नखः छुं दशक न्ह्यः झण्डै लोप जुयावनीगु अवस्थाय् थ्यनेधुंकूगु खः । लिसें थुकी आपालं विकृति विसंगति नं दुहां वयेवं थुकिया महत्व बुलुहुं पाः जुया वनाच्वंगु खनेदत । थज्याःगु हे खँयात वाःचायेकाः पञ्जरां नखःयात मर्यादित रुपं हना यंकेया निंतिं हनेबहम्ह श्रद्धेय गुरुवर प्रा. डा. नरेशमान वज्राचार्यजुया नेतृत्वय् छगू कार्यसमिति गठन यानाः बि.सं. २०६४ सालंनिसें न्ह्याकूगु ‘सामुहिक पञ्चदानया अभियान’ थौं तक नं निरन्तररुपं न्ह्याना हे च्वंगु दु। थुकथं सामूहिक पञ्चदान अभियानपाखें संकलन जूगु दान रकम लुम्बिनीइ निर्माण जुयाच्वंगु नेपाल वज्रयान महाविहारया निंतिं समर्पण याना वयाच्वंगु जुल । दकलय् न्हापां थुकथं न्ह्याकूगु सामुहिक पञ्चदानपाखें संकलन जूगु ११ गू लाख दामं पुसा पिउगु नेपाल वज्रयान महाविहार थौं तक थ्यंबलय् निर्माणया ज्या ८० प्रतिशतं मल्याक पूवनेधुंकूगु जुल ।

आः ल्यं दुगु दक्वं ज्या पूवंकेया लागि आर्थिक सहयोगया अपिलयासें थ्व हे वइगु भदौ ११ गते, गुंलागा त्रयोदशि बुधवाःकुन्हु सकल शाक्य, वज्राचार्य गुरुजु-गुरुमांजुपिं सामूहिक पञ्जरां काः बिज्यायेत्यंगु दु। न्हापा न्हापाया पञ्जरां बलय् थें थुगुसी नं सकलसिनं उत्साहपूर्वक ब्वति कयाः दान याना बिज्याइ-दी धइगु भलसा कयाच्वना ।

‘मूर्खतय्सं जक दानया प्रशंसा याइमखु, धीर पण्डितपिंसं दानया अनुमोदन यानाः, दानया पुण्यं परलोकय् सुख प्राप्त याइ ।’ (लोक वर्ग, ध.प., गा. नं. १७७) सकसियां भिं जुइमा ।

(च्वमि नेपाल परम्परागत बौद्ध धर्म संघ, येँ कचाया दुजः खः)

http://nepalbhasatimes.com/24499