लोपोन्मुख अवस्थाय् म्वाय्लि

 यचु शाक्य

धाइ नेवाःत साहित्य, कला, संस्कृतिइ यक्व हे तःमि । नेवाः समुदायय् संगीत, प्याखं, कला, साहित्य, संस्कृतिइ यक्व हे तःमि धकाः धाइगु खँय् छुं मतान्तर मदु। नखःचखः, जात्रापर्व जक मखु जन्मनिसें मृत्यु संस्कारय्तक नं थीथीकथंया बाजंया छ् यलाबुला जुया वयाच्वंगु दु ।

पररम्परागत रुपं परापूर्वकालनिसें थौंया इलय् तक छ्यलाबुलाय् वयाच्वंगु थज्याःगु गुलिखे सांस्कृतिक महत्वया बाजं थौं वयाः लोप जुइधुंकूगु दुसा गुलिखे बाजं लोप जुया वनीगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु दु। थथे हे लोप जुया वनीगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु बाजंमध्ये छता खः म्वाय्लि ।

थ्व म्वाय्लि सुर बाजं खःसा थ्व बाजं कपाली समुदायं पुइगु याना वयाच्वंगु दु। म्वाय्लि बाजं पुयाः भिंगु ज्या वा साइतया ज्याझ्वः न्ह्याकेगु चलन दु। येँयाःया इलय् कुमारि माजुयात कुमारि छेँय् नं पित हइबलय् थ्व म्वाय्लि बाजं मदयेक मगाः । अथे हे बुंगद्यः सालीबलय्, इहिपा, ज्याःजंक्व, दीप्याखं, गुंला थेंज्याःगु पर्वया इलय् नं म्वाय्लि पुइगु याः ।

म्वाय्लि बाजं थीथी प्रकारया दु। कोकिल, पुजा, गुजराति, भमरा आदि थीथी प्रकारया म्वाय्लि दु। नेपालभाषाया ख्यलय् अतिकं लोकंह्वाःगु म्येँ ‘राजमति कुमति’इ ‘गुजराति पुयेकाः, राजमति ब्याहा याना बिउ …. !’ धइगु लाइन दु। थौं वयाः पाश्चात्य संस्कृति व संगीतया प्रभावया कारणं यानाः म्वाय् लिया थाय् ट्रम्पेट व क्लारिनेटं थाय् कया हयाच्वंगु दु। इहिपा थेंज्याःगु लसताया ज्या याइबलय् म्वाय्लिया थासय् बाछै बाजं (ब्रास बैण्ड) हे अप्वः छ्यलेगु याना हयाच्वंगु दु। गुंलाया इलय् नं धाः व नाय्खिं थाइबलय् तकं म्वाय्लिया सः ताये मदया वनेधुंकल ।

उकिया थासय् नं बाछै बाजं हे अप्वः छ्यलेगु याना हःगु दु। थ्व म्वाय्लि बाजं लोप जुया वनीगु अवस्थाय् थ्यंगुया थीथी कारणमध्ये छता ताःई न्ह्यवंनिसें थुकियात न्हू पुस्ताय् हस्तान्तरण जुइमफुगुलिं हे खः धइगु सी दु। येँय् ला थ्व म्वाय्लि पुइपिं द हे मदयेधुंकल, यलय् धाःसा छम्ह, निम्ह दनि अथे हे ख्वपय् छुं भचा पुइ सःपिं दनि । उकीमध्ये नं ल्याय्म्ह पुस्ताया द हे मदु धाःसां जिउ । आः दुपिं नं गुलिखे वादकत न्हापा थें पुइ मफया वनेधुंकूपिं हे दु ।

थ्व बाजं थुकथं लोपोन्मुख अवस्थाय् थ्यंगुया लिउने मूल निगू कारण खनेदु। छगू ला पश्चिमी संस्कृतिया प्रभावया कारणं म्वाय्लिया थाय् मेगु बाजनं कया हःगु खने दु। मेगु नेवाः समुदायय् दुने खने दयाच्वंगु जातीय भेदभावया कारण नं खः ।पुलांगु धारया विचाः कुबियाच्वंपिंसं थ्व बाजं ला थ्व जातियागु खः । थःपिं थजात व थ्व बाजं पुइपिं क्वजात धकाः यानाच्वंगु भेदभावया कारणं हे थौं म्वाय् लि बाजंया अस्तित्व नं संकटय् लाः वंगु खः । थथे हे थजात व क्वजातया भेदभावया कारणं यानाः थौंया न्हू पुस्तां थ्व बाजं सयेकेगुपाखे उलि ध्यान बियामच्वंगु खः धइगु धापू छुं म्वाय्लि पुइपिं वादकपिनिगु दु ।

यदि थथे हे जुयाच्वन धाःसा छन्हु अवश्य नं थ्व बाजं पूर्णरुपं हे लोप वनीगु निश्चित दु। थ्व धइगु नेवाः संस्कृति, सभ्यता, पहिचानया अस्तित्वया निंतिं जुइगु तःधंगु क्षति खः धाःसां छुं पाइमखु।

ख्वपया म्वाय्लि वादक नापं काठमाडौं विश्वविद्यालयया लोकबाजाया छम्ह विद्यार्थी रवि कपाली थ्व हे म्वाय्लिया संरक्षणया निंतिं न्ह्यचिलाच्वंम्ह छम्ह ल्याय्म्ह खः । वय्कःया अबु मदुम्ह गुरु कान्छा गुणकाजी कपाली न्हापा येँय् थ्यंक वयाः येँयाःया कुमारि जात्राया इलय् म्वाय्लि पू वइगु वय्कलं कनादिल । आतक नं कुमारि पिकाइबलय् येँय् म्वाय्लि पुइपिं मदुगुलिं ख्वपंनिसें वयाः म्वाय्लि पुइगु यानाच्वंगु दु।

वय्कः रवि कपालीं आः थःगु जातिइ जक सीमित मजुसे स्यनेमाःगु व थम्हं स्यना नं वयाच्वनागु खँ कनादिल । थुकिया निंतिं नेवाः समुदाय दुने खने दयाच्वंगु भेदभावं जालं पिहां वयाः जागरुक जुइमाःगु आवश्यक जुइधुंकूगु दु। बाजं ल्यना च्वन धाःसा संस्कृति नं ल्यनी, संस्कृति ल्यन धाःसा गु सभ्यता नं ल्यनी अले जक सकलें नेवाः जुयाः गर्व यायेगु व उकिया अस्तित्व नं दइ ।

धाः व म्वाय्लिया स्वापू
धाःबाजंलिसें थाइगु मूल सुर बाजं म्वाय्लि खः धकाः प्राचीनकालनिसें हे थुकियात छ्यलेगु याना हयाच्वंगु खः । लिपा वयाः पश्चिमी संस्कृतिया प्रभावं म्वाय्लिया थाय् ट्रम्पेट व क्लारिनेटं कया हल । थथे जुजुं आः गुंलाबाजं नापं म्वाय्लि पुइगु धइगु लोप हे जुइधुंकल धाःसां छुं मपाः । थुकिं यानाः गुलिखेसित ला ट्रम्पेट धइगु हे म्वाय्लि खः धइगु भ्रम तकं ब्वलनाच्वंगु खनेदु। म्वाय्लिया थासय् ट्रम्पेट-क्लारिनेट थेंज्याःगु सुर बाजं छ्यलाः धाःबाजं म्वानाच्वंसां नेवाः समुदायं पिने च्वंपिं संगीतया अध्ययनकर्मितय्सं थुकियात विदेशी बाजंकथं काइपिं नं अप्वया वनाच्वंगु खनेदु ।

थज्याःगु थीथी कारणं यानाः त्रिभुवन विश्वविद्यालय-काठमाडौं विश्वविद्यालयया लोक संगीत संकायय् तकं धाःबाजंया बारे पूर्णरुपं तथ्य दुहां वये फुगु मदु, स्यने फुगु अवस्था मदु। वंगु छुं दँ थुखे थीथी गुंला बाजं खलःयापिंसं म्वाय्लिया थासय् बासुरि पुयाः धाःबाजं थायेगु याना हयाच्वंगु खनेदु। थ्व धाःसा सकारात्मक अले च्वछायेबहगु नापं बांलाःगु पलाः कथं कायेमाः ।

(च्वमि धाःबाजं सफूया च्वमिनापं लोकबाजा संगीतकःमि खः ।)

https://nepalbhasatimes.com/24490